فَطَمَ- فِطاماً فَطْماً الولدَ: فصله عن الرضاع.
در لغت وقتى طفل از شیر گرفته مى‏ شود، مى‏ گویند: فَطَمَ الولدَ.
«فاطمه وصفى است از مصدر فطم. و فطم در لغت عرب به معنى بریدن، قطع کردن و جدا شدن آمدن است. این صیغه که بر وزن فاعل معنى مفعولى مى‏ دهد، به معنى بریده و جدا شده است. فاطمه از چه چیز جدا شده است؟» (1)

در روایات بسیارى به وجه تسمیه‏ ى آن حضرت به «فاطمه» اشاره شده است.
فاطمه از جهل و پلیدى جدا شده است.
عن الباقر علیه‏ السلام قال:... ثم قال:
«إنّی فطمتک بالعلم، و فطمتک عن الطّمت. ثم قال أبو جعفر علیه‏ا السلام: و اللَّه لقد فطمها اللَّه تبارک و تعالى بالعلم و عن الطّمث بالمیثاق.

امام باقر علیه‏ السلام فرمودند: خداوند فاطمه‏ ى زهراء را از جهل و پلیدى جدا نموده است، لذا «فاطمه» نام گرفته است. ایشان سپس ادامه دادند: به خدا قسم، خداوند در عالم پیمان و عهد (یعنى عالم ذر) فاطمه علیها السلام را از جهل و پلیدى جدا کرده است.» (2)

فاطمه از شرّ به دور است.
قال الصادق علیه‏ السلام:
«أتدرون أىّ شى‏ء تفسیر «فاطمة»؟ قلت: أخبرنی یا سیدی! قال:
فطمت من الشّر. ثم قال: لولا أن أمیرالمؤمنین علیه‏ السلام تزوجها لما کان لها کفو إلى یوم القیامة على وجه الأرض آدم فمن دونه،
امام صادق علیه‏ السلام فرمودند: مى‏ دانید تفسیر فاطمه چیست؟ و فاطمه چه معنایى دارد؟ عرضه داشتم: مرا آگاه بنما چه معنایى دارد. فرمودند: «فاطمه» از شر و بدى جدا گردیده است. سپس فرمودند: اگر امیرالمؤمنین علیه‏السلام با حضرت زهرا علیها السلام ازدواج نمى‏ کرد، هیچ‏کس همتاى زهرا علیها السلام نبود، از زمان حضرت آدم تا روز قیامت کفو و همتایى براى زهرا علیها السلام یافت نمى ‏شد.» (3)

فاطمه و دوستانش از آتش بازگرفته شده ‏اند.
ولى شیرین‏ ترین تفسیر از علت نامگذارى فاطمه‏ ى زهرا علیها السلام روایاتى است که مى‏ گوید «فاطمه‏ ى زهراء علیها السلام» «فاطمه» نامیده شد، زیرا شیعیان آن حضرت، از آتش جهنم بازگرفته شده‏اند.

عن الرضا عن آبائه علیهم‏ السلام قال رسول‏ اللَّه صلى اللَّه علیه و آله:
«یا فاطمة! أتدرین لم سمیتِ «فاطمة»؟ قال على علیه‏ السلام: لِمَ سمّیتْ؟ قال: لانها فطمتْ هى و شیعتها من النار؛
امام رضا علیه‏ السلام از اجدادش نقل مى‏ فرماید: پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود: اى فاطمه! آیا مى‏ دانى که چرا «فاطمه» نام گرفتى؟ امیرالمؤمنین علیه‏ السلام عرضه مى‏ دارند: شما بفرمایید چرا فاطمه، «فاطمه» نامیده شده است. پیامبر صلى اللَّه علیه و آله فرمودند: زیرا «فاطمه علیها السلام» و شیعیان فاطمه از آتش جهنم بازگرفته شده‏ اند و به آتش نخواهند رفت.» (4)

پیمان خدا، بر آزادى دوستداران فاطمه‏ ى زهرا علیها السلام.
عن محمّد بن مسلم قال: سمعت أباجعفر علیه‏ السلام یقول:
«لفاطمة علیها السلام وقفة على باب جهنم فإذا کان یوم القیامة، کتب بین عینی کل رجل مؤمن أو کافر. فیؤمر بمحبّ قد کثرت ذنوبه إلى النار. فتقرء بین عینیه محبّا. فتقول: إلهی و سیدی سمیتنی فاطمة و فطمت بی من تولانی و تولى ذریتی من النار و وعدک الحق و أنت لاتخلف المیعاد. فیقول اللَّه عز و جل: صدقت یا فاطمة انى سمیتک «فاطمة» و فطمت بک من أحبک و تولاک و أحب ذریتک و تولاهم من النار و وعدى الحق و أنا لا اُخلف المیعاد و إنّما امرت بعبدی هذا إلى النار لتشفعی فیه فاشفعک لیتبین لملائکتی و أنبیائی و رسلی و أهل الموقف موقفک منی و مکانتک عندی فمن قرأت بین عینیه مؤمناً فجذبت بیده و أدخلته الجنة.
امام باقر علیه‏ السلام فرمودند: در روز قیامت حضرت فاطمه علیها السلام بر در جهنم توقفى دارند. روى پیشانى هرکس نوشته شده است که مؤمن است یا کافر. در این هنگام به یکى از دوستان خطاکار حضرت فاطمه علیها السلام، فرمان مى‏ دهند به طرف جهنم برو. فاطمه‏ ى زهراء علیها السلام روى پیشانى او را مى‏ خواند: (بر روى پیشانى او نوشته شده است) «دوستدار زهراء».

«فاطمه‏ى زهراء علیها السلام به درگاه خداوند عرضه مى‏ دارد: خدایا! پروردگارا! نام مرا «فاطمه» نهادى و فرمودى: «به خاطر تو، دوستدارانت و دوستداران فرزندانت را از آتش جهنم رهایى مى‏ بخشم.» وعده‏ ى تو همیشه حق بوده و هیچ‏گاه خلاف وعده‏ ى خود عمل نکرده‏ اى.

«خداوند متعال مى‏ فرماید: فاطمه جان! چنین است که مى‏ گویى. من تو را فاطمه نام نهادم و هرکس که تو را دوست بدارد، یا فرزندان تو را دوست بدارد، او را از آتش جهنم رهایى مى‏ بخشم، وعده‏ ى من راست است و من خلاف وعده‏ ى خود عمل نمى‏ کنم. من این بنده‏ ام را به طرف جهنم فرستادم تا تو او را شفاعت کنى و فرشتگان و پیامبران من و هرکس در محشر است مقام تو را پیش من ببینند. هرکس را که مؤمن (و عاشق) یافتى دستش را بگیر و داخل بهشت نما.» (5)

خلایق از معرفت فاطمه عاجزند.
قال الصادق علیه‏ السلام:
«إنا أنزلناه فى لیلة القدر، اللیلة، فاطمة والقدر، اللَّه. فمن عرف فاطمة حق معرفتها، فقد أدرک لیلة القدر و إنّما سمیت «فاطمة» لأنّ الخلق فطموا عن معرفتها،

امام صادق علیه‏ السلام درباره آیه‏ ى کریمه «إنّا أنزلناه فى لیلة القدر» فرمود: مراد از «لیلة » فاطمه است. مراد از «قدر» خداوند است، پس هرکس مادرم فاطمه‏ ى زهرا علیها السلام را آنگونه که باید، بشناسد، شب قدر را درک کرده است. مادرم « فاطمه » نامیده شد، زیرا خلایق از معرفت او عاجزند .» (6)

فاطمه مشتق از فاطر است.
قال النبى صلى اللَّه علیه و آله لفاطمة علیها السلام.
«شق اللَّه لک یا فاطمة! إسماً من أسمائه، فهو «الفاطر» و أنت «فاطمة.»
پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله به حضرت فاطمه علیها السلام فرمودند: اى فاطمه‏ ى من!
خداوند براى تو اسمى از اسامى خود برگرفته است. (7)

خداوند «فاطر» است و نام تو را «فاطمه» گذاشته است.» (8)

نام فاطمه برگرفته از نام خداوند
«هذه «فاطمة » و أنا فاطر السماوات و الأرضین فاطم، أعدائی عن رحمتی یوم فصل قضائی و فاطم أولیائی عمّا یعتریهم و یشینهم فشققت لها إسماء من إسمی، من فاطر زمین و آسمان هستم (یعنى خالق آسمان و زمین هستم.) و در روز قیامت دشمنان خود را از رحمتم محروم مى‏ گردانم و اولیاى خود را، از هر چه آنها را مى‏ آزارد و ناپسند دارند، جدا نموده ‏ام، پس نام «فاطمه» را از نام خود مشتق نمودم. (9)


منبع مطالب:
مرکز اطلاع رسانی آل بیت (ع)
1- سید جعفر شهیدى، زندگانى فاطمه‏ ى زهرا علیها السلام، ص 34.
2- بحارالانوار، ج 43، ص 13، ر 9 از علل‏ الشرایع.
3- فاطمه الزهراء من المهد إلى اللحد، ص 71 از مقتل الحسین خوارزمى، ص 65 و مناقب ترمذى.
4- فاطمة الزهراء من المهد إلى اللحد، ص 70.
5- بحارالانوار، ج 8، ص 50، ر 58 از علل‏ الشرایع.
6- بحارالانوار، ج 43، ص 65 ر 58 از تفسیر فرات بن ابراهیم.
7- اشتقاق بر سه قسم است. 1- صغیر 2- کبیر 3- اکبر، اشتقاق صغیر آن است که مشتق مشتمل بر حروف مشتق منه باشد و ترتیب حروف نیز در آن رعایت شده باشد، مانند یضرب و ضارب و مضروب که از «ضرب» مشتق مى‏ شود. اگر در اشتقاق، مشتق مشتمل بر حروف مشتق منه باشد، لکن ترتیب حروف ملحوظ نباشد، آن را «اشتقاق کبیر» گویند، مانند جذب و جبذ، حمد و مدح، غرد و رغد. اگر در اشتقاق مشتق مشتمل بر بعض حروف مشتق منه باشد و در معنى چنان مناسبتى داشته باشد که صلاحیت رجوع معنا به سوى آن باشد، آن را «اشتقاق اکبر» گویند، مانند: ثلم و ثلب، قصم و فصم، خضم و هضم، حزوجز، فطر و فطم، نبع و نیع، نزح و نزف. لفظ فطر به معناى شق و ابتداء و انشاء و امثال اینها آمده است و فطم به معناى فصل و قطع و منع آمده و هر یک مستلزم دیگرى هستند، پس اشتقاق فاطمه از فاطر، اشتقاق اکبر است. شاید اشاره باشد به اینکه حضرت زهرا علیها السلام مظهر صفت فاطریت حق جل و علا و متادب به آداب اللَّه و متخلق به اخلاق اللَّه مى باشد (با قدرى تلخیص و تصرف از جنه العاصمه، ص 49.)
8- بحارالانوار، ج 43، ص 15.
9- بحارالانوار، ج 26، ص 326، ر 10. از تفسیر الإمام العسکرى.